Goedemorgen allemaal. We zitten nu aan het ontbijt bij Irocha, een klein hotel ten noorden van Ouarzazate. Het was al 8 uur gisteravond toen we hier aankwamen, we hebben dus weer een lange dag erop zitten. Een warme dag ook. De temperatuur begint hier behoorlijk op te lopen inmiddels. Gisteren was het zo'n 32 graden, vandaag wordt het 36 graden en de komende dagen in Marrakech zullen nog warmer zijn. Daar moeten we nu nog maar even niet aan denken. We hebben wel allebei redelijk goed geslapen, ik was pas wakker om kwart voor 9. Tussendoor wel redelijk vaak opgeschrikt van lawaai van andere gasten, maar gelukkig weer steeds in slaap gevallen. De moeheid begint toch zijn tol te eisen nu. De lange dagen met de korte nachten zijn geen ideale combinatie. Als we thuiskomen hebben we vakantie nodig om bij te komen ;-) Vandaar dat we vandaag lekker rustig aan gaan doen.
Het plan was eigenlijk om in het hotel wat te relaxen, eventueel bij het zwembad, met de wifi te werken aan verslagen en wat te surfen. Maar dat lukt niet, want internet is zo traag dat het openen van een pagina op internet zo'n 10 minuten duurt. Bovendien is er maar in 1 ruimte internet en buiten nergens. En als je wil werken aan de weblog is wifi toch onmisbaar. Bovendien vind ik het ook fijn om even contact te hebben met het thuisfront. Dus dan maken we maar een alternatief plan vandaag. Eigenlijk alleen de kasbah van Ait Ben Haddou, die beroemde van de films, is een must-see vandaag. De rest is mooi meegenomen. We rijden dadelijk gewoon naar de stad en dan zien we wel verder. De kasbah doen we aan het einde van de middag. Misschien vinden we een leuk hotel met een lekker terras waar we even kunnen vertoeven. Er staan nog 2 verslagen klaar met foto's om te uploaden, maar daarvoor heb ik een goede verbinding nodig.
Maar goed, genoeg over de plannen van vandaag, even terug naar gisteren. Ook in het hotel in de Dadelvallei heb ik goed geslapen. Dat bed was het beste uit de reeks tot nu toe. En het hotel was zeker ook prima, afgezien van het waterballet in de badkamer. En het eten is helemaal fantastisch hier. Het ontbijt is ook weer een enorm buffet met keuzes waar je U tegen zegt. Dat is genieten! De uitgebreide keuze maakt in elk geval dat ik wat meer van mijn gading kan vinden. Nu moet ik zeggen dat het eten in Marokko absoluut niet slecht is, maar het behoort ook zeker niet tot mijn favorieten. Het heeft wat weinig afwisseling naar mijn smaak. Maar het ontbijt is van dat alles wel de slechtste maaltijd van de dag over het algemeen. Het lijkt heel erg op de Franse gewoontes, en dat houdt ook niet over in mijn herinneringen.
We hebben onze spullen snel bij elkaar gepakt na het ontbijt en om 10 uur gaan we op pad. Ik bijt het spits af als chauffeur vandaag en we rijden als eerste de Dadelvallei in. Onderweg passeren we het kleine centrum van de stad en zien we het hotel liggen, prachtig tegen de heuvel aan, ook hebben we hier een mooi uitzicht over de vallei. Dat moet natuurlijk even op de foto. Op de eerste plek waar we stoppen is een jongen aan het bedelen, zoals we ook vaak op andere plekken hebben gezien. Soms bieden ze van die gevlochten figuurtjes aan om te kopen, en soms ook niet. We geven eigenlijk zelden iets, en later vandaag horen we ook dat we dat niet moeten doen. Door ze geld te geven stimuleer je ze om niet naar school te gaan, en dat schijnt in deze streken toch wel een probleem te zijn. Om deze jongen moet ik echter wel even lachen. Na mijn reactie -dat hij niets krijgt- blijft hij aandringen, en ik negeer hem. Totdat ik hem door de zoeker van mijn lens ineens in de camera om het hoekje zie piepen, dat is wel grappig natuurlijk. Een stuk verder op de brug zien we een paar vrouwen de was doen in het kleine beetje water dat er nog stroomt. Ook dat moeten we natuurlijk even vastleggen. Het zijn toch de dagelijkse dingen die je vooral doen opmerken dat de cultuur heel anders is dan thuis. Ik blijf het echt bizar vinden dat je zo dichtbij bent, en toch tegelijk zo ver weg. Dat gevoel had ik vorig jaar in Turkije ook al, zeker in het binnenland, maar hier in Marokko zijn de verschillen nog veel groter.
Na deze eerste stop rijden we de vallei zelf in, die staat goed aangegeven. De weg loopt aan de buitenkant van de vallei, vanwaar je neerkijkt op de landbouwgrond. Die is enorm groen en weelderig begroeid, je voelt je dan echt in het hart van een oase. Op het land zijn vooral vrouwen aan het werk. Een voorbijganger vertelt dat ze hier het graan oogsten waarmee ze het brood bakken. De vrouwen lopen met grote doeken vol groen graan op de rug vanaf het land naar een centraal punt in het dorp. Het is lastig fotograferen, want dat vinden ze niet fijn. Maar een mooi gezicht is het wel. We krijgen de indruk dat de vrouwen hier vooral het zware werk doen, maar later horen we dat het niet zo is. Toch zien we mannen hier nauwelijks heel nuttig werk doen, we zien ze vooral samenscholen en rondhangen in dorpen. Af en toe zien we dat er aan een huis gewerkt wordt door mannen, en ook de winkels worden vooral bemand door mannen. Maar schijn kan bedriegen natuurlijk.
We rijden nog een stuk verder, maar als we het gevoel hebben dat het alleen maar meer wordt van hetzelfde keren we weer om en rijden terug. Hoewel deze oase-valleien erg mooi zijn, lijken ze ook allemaal erg op elkaar, en de eerste maakt dan toch de meeste indruk. De volgende bestemming is het dorp El Kelaa M'Gouna. Die omgeving is beroemd om haar wilde rozen waarvan elk jaar in mei de oogst wordt binnengehaald en jaarlijks wordt dat gevierd met een groots rozenfestival. Voor dat festival zijn we net 3 dagen te vroeg, het begin op 9 mei, maar we zien wel al volop de werkzaamheden in gang om alles op te bouwen. Er wordt veel werk van gemaakt, het dorp staat volg met vlaggen en aan de rand zien we allemaal terreinen met grote tenten. Ook is het er waanzinnig druk, het dorp trekt vast al veel mensen aan bij de voorbereidingen. In Meknès zagen we op de souk trouwens al manden vol met lekker geurende rozenblaadjes, en het lijkt ons fantastisch om die ook in het wild te bekijken. In de Rough Guide lezen we dat we dan moeten rijden tot het dorp Bou Taghrar in de vallei, en dat doen we dus ook. Maar nergens zien we wat ons beloofd wordt. Een heel enkele rozenstruik, maar zeker niet de weelde die we hadden verwacht. De uitzichten zijn absoluut niet verkeerd, maar het geeft ons ook niet de wauwfactor. Wel zien we nog een heel mooie kasbah en natuurlijk is er ook weer een politiecontrole. Ze zijn druk in de weer met 2 volgeladen SUV's, de toeristen zitten bedremmeld aan de kant te kijken terwijl de chauffeurs met veel bombarie proberen de politie te overtuigen. Althans, dat denken we, dat ziet er zo uit. De politie is echter druk in de weer met meetlinten en zo. Omdat wij erachter stoppen voor een foto worden wij bij het wegrijden ook even aangesproken, en de agent sommeert ons om toch maar Frans te leren. Ja mijnheer, doen we gelijk morgen!
Een beetje teleurgesteld omdat we geen wilde rozen hebben gezien keren we weer terug naar de grote weg op weg naar Skoura, onze volgende bestemming. In het dorp wisselen we van stoel, Natasja rijdt vanaf hier verder. En dan, net buiten het dorp, gebeurt nog het onverwachte. We zien langs de weg de nodige rozenstruiken staan. Niet de foto's die we gehoopt hadden, maar beter dan niets. Heel veel rozen zitten er niet meer aan, ik denk dat al veel geoogst is dit jaar. En bovendien zien we ontzettend veel winkels met producten van rozenwater, het aanbod is enorm hier. Ook langs de weg staan aardig wat jongens met zelfgemaakte kransen en hartjes van rozen. Zo jammer eigenlijk dat dat is toegestaan.
Na deze fotostop rijden we verder, Skoura ligt maar een half uurtje verderop. Dit stadje staat bekend om de vele kasbah's die er liggen. Als we het dorp binnenrijden valt ons meteen de armoedigheid op, heel anders dan de andere dorpen die we tegenkwamen. Opvallend, want in de Rough Guide lazen we dat deze vallei de duurste is van het stel. Wat daarmee precies bedoeld wordt weten we ook niet, maar het roept wel heel andere verwachtingen op. Als we ons even proberen te oriënteren komt er meteen een Marokkaan op ons af die beweert een officiële gids te zijn. Nu hadden we net al besproken om een gids te zoeken hier, vanwege de vele kasbah's die hier liggen en die nogal verscholen zijn. Bovendien kun je in deze oase ook echt tussen de landerijtjes rijden, maar daarvoor heb je zeker een gids nodig. Maar toch willen we niet in zee gaan met deze Marokkaan, we zoeken er liever zelf één uit die ook beter Engels spreekt. We besluiten om dus nog even verder te rijden. We vertellen hem dat we eerst willen eten. En dan wil hij ons dirigeren naar een restaurantje, maar dat volgen we niet op natuurlijk. We rijden door het stadje en dat is echt heel armoedig hier. We zien nergens een toeristische gelegenheid waar we een gids kunnen scoren.
Dan besluiten we om de vallei zelf in te rijden en te zien of we daar een wat luxueuzer hotel kunnen vinden. In dat hotel kunnen we dan een gids vragen. En dat plan lukt. We rijden voorbij een prachtig uitziend kasbah hotel omringd met geurende bloemen. Daar parkeren we de auto en lopen naar binnen. Het duurt even voordat we er iemand vinden. De zoon des huizes spreekt een paar woorden engels en hij begrijpt wat we zoeken. Hij vertelt dat zijn vriend heel goed engels spreekt en een gids is, en die belt hij voor ons. We moeten er 10 minuten op wachten en tijdens het wachten krijgen we lekkere muntthee geserveerd. Zo ontzettend gastvrij en aardig. Ook mogen we gebruik maken van het toilet en kunnen we ons hier weer even insmeren. We voelen de zon namelijk heel goed in deze omgeving.
Als de gids arriveert -we zijn zijn naam weer vergeten helaas, maar hij begon met een I- spreken we een prijs af. Hij spreekt inderdaad heel goed engels, en hij stelt voor om ons de oudste en mooiste kasbah van de omgeving te laten zien en ons daarna mee te nemen door de oase. Precies wat we willen dus. Het duurt ongeveer 2 uurtjes en hij vraagt 150 dirham, dat is nog geen 15 euro. En dan gaan we op pad. Hij is geen officiële gids nog, hij zit namelijk nog op school in Ouarzazate waar hij toerisme studeert. Als hij zijn diploma heeft kan hij bij het ministerie in Rabat zijn licentie aanvragen.
En hij is geweldig! Hij leert ons enkele woorden Arabisch en Berber en hij vertelt ook heel trots over zijn afkomst. Hij is zelf ook Berber en hij vind het erg leuk om te vertellen over de gebruiken en gewoontes waarmee hij opgroeit. Wat opvalt is dat in het Berbers ook handgebaren worden gebruikt, die overeen komen met het Arabische schrift als je goed kijkt. Hij laat ons een voorbeeld daarvan zien. Het is een heel hartelijke en vriendelijke jongen, een goede keuze dus. Als eerste neemt hij ons mee naar de Amrihidil kasbah, die is grotendeels bewaard gebleven uit de 17e eeuw. Kasbahs zijn grote huizen die worden gebouwd voor hele families en het materiaal dat wordt gebruikt bestaat uit een mengsel van aarde met water, en aan de buitenkant wordt er stro tegenaan gesmeerd. Het is een typische bouwstijl voor deze streek en hij is afgestemd op de hete zomers en de koudere winters. Voor de muren wordt een mal gebruikt die we later ook nog zien, en daar zien we dat de muren zeker 50 cm dik zijn. Het duurt jaren om zo'n kasbah te bouwen. En als je afgaat op het materiaal dat wordt gebruikt, is het best bijzonder dat deze al zo oud is.
In de kasbah zijn nog vele gebruiksvoorwerpen te zien die ook bewaard zijn gebleven uit de 17e eeuw. Zo zien we een waterzak, om het water koel te houden, een olijfpers om olijfolie te maken, en een soort kan die wordt gebruikt om boter te kunnen afscheiden. En we mogen een kijkje nemen in het gebouw, waar we de keukens zien en de gebedsruimte bijvoorbeeld, net als de binnentuin. Het is ontzettend mooi om te zien en met het verhaal van de gids erbij krijg je helemaal een goed beeld van de levenswijze. Ook leuk om te weten dat juist de 4 torens van deze kasbah prijken op het biljet van 50 dirham, dat zijn leuke details. We hadden dit bezoek voor geen goud willen missen. Na de kasbah neemt hij ons mee de oase in. We stoppen eerst nog aan de achterkant van de kasbah voor de ruiïnes die ernaast liggen, hier zie je het deel dat de tand des tijds niet heeft doorstaan.
Daarna rijden we tussen de palmbomen en kleine landgoedjes en vertelt hij over de irrigatiemogelijkheden hier. Sommige delen in deze vallei zijn heel groen, maar andere zijn heel droog. Het gebrek aan water eist zijn tol hier. Maar het is wel heel gaaf om er zo doorheen te rijden en het van dichtbij te bekijken. De verdeling van de landgoeden gaat over van grootvader op kinderen en kleinkinderen, en zo worden ze dus ook steeds kleiner omdat ze steeds opgedeeld worden. Dat moet dan toch ook ooit een probleem opleveren denk ik dan? Ergens onderweg nam de gids ons ook nog mee naar een authtentieke pottenbakkerij, en die was eigenlijk niet echt aan ons besteed, maar we zagen het liefdevol door de vingers. Daarna rijden we weer terug naar het stadje, dwars door de oase. We passeren dan weer verschillende droge rivierbeddingen, en ergens in het midden zien we ook een Joodse tombe staan, niet dat wij die herkend zouden hebben. De gids vertelt dat de grootmoeder van HIllary Clinton er een tombe heeft en we begrepen uit zijn verhaal dat er jaarlijks familie langs kwam. Toch wel bijzonder.
Onderweg vertelt de gids heel wat over zijn eigen cultuur van de Berbers, maar ook van de Marokkaanse gebruiken. Veel ervan is gebaseerd op de Islam, en dat is niet verrassend natuurlijk. Zo vertelt hij dat een Marokkaans koppel in een hotel een huwelijkscertificaat moet laten zien om in één kamer te mogen slapen, voor buitenlandse gasten geldt dat niet. Verder vertelt hij ook dat mannen het zware werk doen, en vrouwen het lichte werk. Het werk op het land wordt dus beschouwd als licht werk hier. In de vallei is het de taak van de vrouwen om het huishouden te runnen, het eten te maken, en daar hoort dus ook bij dat ze zelf het graan oogsten. Verder moeten zij ook de dieren voeren. De dieren mogen zelfs de vallei niet in, die worden gestald erbuiten. Vrouwens moeten dus de dagelijkse gang maken om de dieren te voeden. Ook vertelt hij dat de souks niet alleen maar belangrijk zijn om te verkopen en de boodschappen te doen, maar ook om je toekomstige bruid te zoeken. Het is een plek om te zien en gezien te worden. Toch wel bijzonder, want daarvan hadden wij geen flauw benul. MIsschien dat we ons daarom wel een attractie hebben gevoeld op de souks in Meknès bijvoorbeeld. Verder vragen we hem waarom het fotograferen van vooral vrouwen zo lastig is in Marokko, en hij vertelt dat het deels komt doordat vrouwen denken dat dan iedereen hun gezicht kan zien, en dat is vanwege de Islam niet wenselijk, maar vooral ook omdat zij zich schamen en bang zijn dat je op hen neerkijkt. Goed om te weten. Wat ons ook opvalt in Marokko zijn de deuren in een huis, en dan met name de voordeur en de toegangspoort. Het valt op dat die heel vaak heel rijkelijk versierd zijn, en indrukwekkend zijn van omvang en stijl. Ik vraag hem of een deur in Marokko belangrijk is, en dat beaamt hij inderdaad. Hij vertelt dat de deur van een huis niet alleen een geluksbrenger is, maar ook een uiting van goedheid. Als een deur goed is, is datgene dat erachter zit -doelend op de mensen- ook goed. Toch heerlijk zo'n gids waar je ook onbevangen al je vragen op af kan vuren!
Hij vertelt ook nog een ander mooi verhaal over de huwelijkstradities van Berbers, en dan om precies te zijn het aanzoek. Als Berberjongen heb je heel wat regels te volgens als je wil trouwen met een meisje. Als eerste maak je dat duidelijk aan je eigen moeder. Je wacht tot je vader weg is, en maakt dan thee voor je moeder. Als je dat doet, is gelijk duidelijk wat je bedoelingen zijn. Hij bespreekt dan welk meisje hij op het oog heeft. Als de moeder het ermee eens is, bezoeken ze samen de moeder van de bruid-to-be om het huwelijk te bespreken. Als zij het er niet mee eens is, gaat het hele huwelijk gewoon niet door. De vader van de jongen heeft in dit proces geen zeggenschap. Bij het bezoek aan de moeder van de aanstaande bruid nemen ze suiker mee, in plaats van wijn zoals dat in Europa gebruikelijk is. De aanstaande bruid is niet aanwezig bij het gesprek, maar serveert wel thee. Als de thee ongezoet is, is haar antwoord "nee" en wil ze niet met hem trouwen. Is de thee gezoet, dan wil ze wel met hem trouwen. Een andere optie is dat het meisje aangeeft dat haar vader de beslissing moet nemen. Hoe dan ook, rechtstreeks en direct zal ze niets zeggen, dat vinden Berbers te pijnlijk. Prachtig om dit soort tradities te horen, zo rijk en totaal anders dan wij hier kennen.
Inmiddels begon de tijd ook te dringen, wij moesten immers nog een behoorlijk eind rijden naar het hotel, het was namelijk al 6 uur 's middags toen we klaar waren, een half uur later dan gepland. Maar we hebben wel genoten. De TomTom gaf aan dat we nog 2,5 uur moesten rijden en dus wilden we graag op pad, want rijden in het donker is in Marokko geen goed idee. Er is nergens straatverlichting en er lopen wel mensen en ezels langs de weg, waar je vaak 80 en 100 mag rijden, of er rijden van die brommertjes. Dat is vragen om problemen dus. We brengen onze gids terug naar het hotel waar we zijn begonnen en dan hervatten we onze route naar het hotel. Als we even op pad zijn vraagt Natasja welke bestemming er eigenlijk in de TomTom staat en dan ontdekken we dat de werkelijke route toch een uurtje korter is. Dat is fijn, dat geeft wat meer rust. Nu weten we zeker dat we niet in het donker aankomen.
De route verloopt vlot en prima en al snel zijn we in Ouarzazate. Zo te zien is dit niet alleen een behoorlijk grote stad, maar ook een heel rijke. Ik heb de indruk dat er in Ouarzazate nog een extra gebod geldt: Gij zal niet vergeten dat Gij in Marokko bent. Jemig, ik heb nog nooit ergens zoveel vlaggen bij elkaar gezien. Behoorlijk overdreven als je het mij vraagt. De stad zelf lijkt best modern en heel erg netjes, de wegen zijn er heel goed, lekker breed en overzichtelijk. We besluiten om niet meer te stoppen voor eten, in plaats daarvan smikkelen we wat chips onderweg en gokken we dat we bij Irocha -ons hotel voor de komende 2 nachten- nog wat kunnen eten. We arriveren er even voor 8 uur en dan blijkt dat we nog een behoorlijk rotsachtige en steile weg naar boven moeten klimmen. Maar dat lukt Natasja prima.
We checken in, en we krijgen volgens ons de kleinste kamer in het hotel. Niet handig, want we kunnen nergens onze bagage kwijt. We vragen of er nog andere kamers beschikbaar zijn, maar dat lijkt niet zo gemakkelijk. Er zijn geen kamers met 2 aparte bedden. Nu hebben we daar ook niet om gevraagd, maar in Marokko is het niet zo gebruikelijk om met 2 vrouwen in 1 kamer te slapen hebben we gemerkt, er werd al eerder vreemd van opgekeken. Wat zullen ze wel niet denken? Waarschijnlijk toch iets anders dan de waarheid ;-) Als de eigenaar zich ermee bemoeit krijgen we toch een andere kamer, en die is inderdaad veel beter dan de eerste dat bijna een kloosterhokje leek. We installeren ons en dan gaan we gelijk wat eten, dat wordt hier tussen 8 en half 9 geserveerd. We krijgen als voorgerecht een lekkere soep, het hoofdgerecht bestaat uit aardappelpuree met een halve kip en wat worteltjes die naar olijven smaken. Niet superlekker, maar prima voor nu. Het dessert slaan we over, en blijkbaar is dat ook niet echt gebruikelijk want we moeten het 4 keer uitleggen. We willen niemand beledigen natuurlijk, maar willen ook niets eten waar we geen zin in hebben.
Na het eten installeren we ons in de centrale ruimte bij de bar, daar willen we met wifi even contact maken met het thuisfront en proberen om de weblog te uploaden. Dat wil echter niet zo goed lukken, de verbinding is heel slecht -hij valt regelmatig weg- en daarnaast heel langzaam. Het openen van een pagina vraagt 10 minuten, als hij hem al opent. NIet waarop we gehoopt hadden, zeker niet omdat we eigenlijk hier morgen een dag wilden relaxen. Nu kunnen we wel aan het zwembad liggen, maar dat is niet echt mijn ding en bovendien is daar geen wifi. Er werd wifi beloofd in alle gemeenschappelijke ruimtes, maar in werkelijk werkt die alleen maar in 1 ruimte, en ook nog heel beperkt dus. En als internetverslaafde vind ik dat wel heel erg jammer. Hopelijk wordt dat in Marrakech beter.
Voor morgen maken we een alternatief programma. We besluiten om naar de stad te rijden en daar een 5 sterrenhotel te bezoeken. Die heeft volgens de website in elke kamer wifi, dus dat zal wel goed geregeld zijn. Bovendien is het een groot hotel, dus kun je je er redelijk anoniem bewegen. Een kamer is er veel te duur, maar voor een paar uurtjes is het misschien prima vertoeven. Maar voordat we op pad gaan slapen we eerst lekker uit, kijken of dat morgen gaat lukken. Terwijl ik nog even met whatsapp bezig ben gaat Natasja zich douchen, en om kwart voor 10 voeg ik me noodgedwongen bij haar. Overal in het hotel wordt namelijk demonstratief het licht uitgemaakt, de boodschap is wel duidelijk. Terug op de kamer werk ik verder aan de foto's en de weblog, zo kan ik de achterstand wat inlopen. Als ik wil douchen tref ik echter alleen maar koud water, dus dat stel ik maar uit tot morgen. Goede nacht!
@Lauren: sorry dat we niet zo enthousiast zijn over het hotel, maar trek je dat niet persoonlijk aan. Al jouw hulp en doorverwijzingen waren echt fantastisch tot nu toe, en ik weet dat jij zelf ook niet in dit hotel geweest bent. En bovendien had je ons al gewaarschuwd. Het is zeker niet slecht hoor, zeker niet als je dat afzet tegen de prijs, maar het comfort en de charme valt ons wat tegen in vergelijking tot andere plekken waar we zijn geweest.
Het plan was eigenlijk om in het hotel wat te relaxen, eventueel bij het zwembad, met de wifi te werken aan verslagen en wat te surfen. Maar dat lukt niet, want internet is zo traag dat het openen van een pagina op internet zo'n 10 minuten duurt. Bovendien is er maar in 1 ruimte internet en buiten nergens. En als je wil werken aan de weblog is wifi toch onmisbaar. Bovendien vind ik het ook fijn om even contact te hebben met het thuisfront. Dus dan maken we maar een alternatief plan vandaag. Eigenlijk alleen de kasbah van Ait Ben Haddou, die beroemde van de films, is een must-see vandaag. De rest is mooi meegenomen. We rijden dadelijk gewoon naar de stad en dan zien we wel verder. De kasbah doen we aan het einde van de middag. Misschien vinden we een leuk hotel met een lekker terras waar we even kunnen vertoeven. Er staan nog 2 verslagen klaar met foto's om te uploaden, maar daarvoor heb ik een goede verbinding nodig.
Maar goed, genoeg over de plannen van vandaag, even terug naar gisteren. Ook in het hotel in de Dadelvallei heb ik goed geslapen. Dat bed was het beste uit de reeks tot nu toe. En het hotel was zeker ook prima, afgezien van het waterballet in de badkamer. En het eten is helemaal fantastisch hier. Het ontbijt is ook weer een enorm buffet met keuzes waar je U tegen zegt. Dat is genieten! De uitgebreide keuze maakt in elk geval dat ik wat meer van mijn gading kan vinden. Nu moet ik zeggen dat het eten in Marokko absoluut niet slecht is, maar het behoort ook zeker niet tot mijn favorieten. Het heeft wat weinig afwisseling naar mijn smaak. Maar het ontbijt is van dat alles wel de slechtste maaltijd van de dag over het algemeen. Het lijkt heel erg op de Franse gewoontes, en dat houdt ook niet over in mijn herinneringen.
We hebben onze spullen snel bij elkaar gepakt na het ontbijt en om 10 uur gaan we op pad. Ik bijt het spits af als chauffeur vandaag en we rijden als eerste de Dadelvallei in. Onderweg passeren we het kleine centrum van de stad en zien we het hotel liggen, prachtig tegen de heuvel aan, ook hebben we hier een mooi uitzicht over de vallei. Dat moet natuurlijk even op de foto. Op de eerste plek waar we stoppen is een jongen aan het bedelen, zoals we ook vaak op andere plekken hebben gezien. Soms bieden ze van die gevlochten figuurtjes aan om te kopen, en soms ook niet. We geven eigenlijk zelden iets, en later vandaag horen we ook dat we dat niet moeten doen. Door ze geld te geven stimuleer je ze om niet naar school te gaan, en dat schijnt in deze streken toch wel een probleem te zijn. Om deze jongen moet ik echter wel even lachen. Na mijn reactie -dat hij niets krijgt- blijft hij aandringen, en ik negeer hem. Totdat ik hem door de zoeker van mijn lens ineens in de camera om het hoekje zie piepen, dat is wel grappig natuurlijk. Een stuk verder op de brug zien we een paar vrouwen de was doen in het kleine beetje water dat er nog stroomt. Ook dat moeten we natuurlijk even vastleggen. Het zijn toch de dagelijkse dingen die je vooral doen opmerken dat de cultuur heel anders is dan thuis. Ik blijf het echt bizar vinden dat je zo dichtbij bent, en toch tegelijk zo ver weg. Dat gevoel had ik vorig jaar in Turkije ook al, zeker in het binnenland, maar hier in Marokko zijn de verschillen nog veel groter.
Na deze eerste stop rijden we de vallei zelf in, die staat goed aangegeven. De weg loopt aan de buitenkant van de vallei, vanwaar je neerkijkt op de landbouwgrond. Die is enorm groen en weelderig begroeid, je voelt je dan echt in het hart van een oase. Op het land zijn vooral vrouwen aan het werk. Een voorbijganger vertelt dat ze hier het graan oogsten waarmee ze het brood bakken. De vrouwen lopen met grote doeken vol groen graan op de rug vanaf het land naar een centraal punt in het dorp. Het is lastig fotograferen, want dat vinden ze niet fijn. Maar een mooi gezicht is het wel. We krijgen de indruk dat de vrouwen hier vooral het zware werk doen, maar later horen we dat het niet zo is. Toch zien we mannen hier nauwelijks heel nuttig werk doen, we zien ze vooral samenscholen en rondhangen in dorpen. Af en toe zien we dat er aan een huis gewerkt wordt door mannen, en ook de winkels worden vooral bemand door mannen. Maar schijn kan bedriegen natuurlijk.
We rijden nog een stuk verder, maar als we het gevoel hebben dat het alleen maar meer wordt van hetzelfde keren we weer om en rijden terug. Hoewel deze oase-valleien erg mooi zijn, lijken ze ook allemaal erg op elkaar, en de eerste maakt dan toch de meeste indruk. De volgende bestemming is het dorp El Kelaa M'Gouna. Die omgeving is beroemd om haar wilde rozen waarvan elk jaar in mei de oogst wordt binnengehaald en jaarlijks wordt dat gevierd met een groots rozenfestival. Voor dat festival zijn we net 3 dagen te vroeg, het begin op 9 mei, maar we zien wel al volop de werkzaamheden in gang om alles op te bouwen. Er wordt veel werk van gemaakt, het dorp staat volg met vlaggen en aan de rand zien we allemaal terreinen met grote tenten. Ook is het er waanzinnig druk, het dorp trekt vast al veel mensen aan bij de voorbereidingen. In Meknès zagen we op de souk trouwens al manden vol met lekker geurende rozenblaadjes, en het lijkt ons fantastisch om die ook in het wild te bekijken. In de Rough Guide lezen we dat we dan moeten rijden tot het dorp Bou Taghrar in de vallei, en dat doen we dus ook. Maar nergens zien we wat ons beloofd wordt. Een heel enkele rozenstruik, maar zeker niet de weelde die we hadden verwacht. De uitzichten zijn absoluut niet verkeerd, maar het geeft ons ook niet de wauwfactor. Wel zien we nog een heel mooie kasbah en natuurlijk is er ook weer een politiecontrole. Ze zijn druk in de weer met 2 volgeladen SUV's, de toeristen zitten bedremmeld aan de kant te kijken terwijl de chauffeurs met veel bombarie proberen de politie te overtuigen. Althans, dat denken we, dat ziet er zo uit. De politie is echter druk in de weer met meetlinten en zo. Omdat wij erachter stoppen voor een foto worden wij bij het wegrijden ook even aangesproken, en de agent sommeert ons om toch maar Frans te leren. Ja mijnheer, doen we gelijk morgen!
Een beetje teleurgesteld omdat we geen wilde rozen hebben gezien keren we weer terug naar de grote weg op weg naar Skoura, onze volgende bestemming. In het dorp wisselen we van stoel, Natasja rijdt vanaf hier verder. En dan, net buiten het dorp, gebeurt nog het onverwachte. We zien langs de weg de nodige rozenstruiken staan. Niet de foto's die we gehoopt hadden, maar beter dan niets. Heel veel rozen zitten er niet meer aan, ik denk dat al veel geoogst is dit jaar. En bovendien zien we ontzettend veel winkels met producten van rozenwater, het aanbod is enorm hier. Ook langs de weg staan aardig wat jongens met zelfgemaakte kransen en hartjes van rozen. Zo jammer eigenlijk dat dat is toegestaan.
Na deze fotostop rijden we verder, Skoura ligt maar een half uurtje verderop. Dit stadje staat bekend om de vele kasbah's die er liggen. Als we het dorp binnenrijden valt ons meteen de armoedigheid op, heel anders dan de andere dorpen die we tegenkwamen. Opvallend, want in de Rough Guide lazen we dat deze vallei de duurste is van het stel. Wat daarmee precies bedoeld wordt weten we ook niet, maar het roept wel heel andere verwachtingen op. Als we ons even proberen te oriënteren komt er meteen een Marokkaan op ons af die beweert een officiële gids te zijn. Nu hadden we net al besproken om een gids te zoeken hier, vanwege de vele kasbah's die hier liggen en die nogal verscholen zijn. Bovendien kun je in deze oase ook echt tussen de landerijtjes rijden, maar daarvoor heb je zeker een gids nodig. Maar toch willen we niet in zee gaan met deze Marokkaan, we zoeken er liever zelf één uit die ook beter Engels spreekt. We besluiten om dus nog even verder te rijden. We vertellen hem dat we eerst willen eten. En dan wil hij ons dirigeren naar een restaurantje, maar dat volgen we niet op natuurlijk. We rijden door het stadje en dat is echt heel armoedig hier. We zien nergens een toeristische gelegenheid waar we een gids kunnen scoren.
Dan besluiten we om de vallei zelf in te rijden en te zien of we daar een wat luxueuzer hotel kunnen vinden. In dat hotel kunnen we dan een gids vragen. En dat plan lukt. We rijden voorbij een prachtig uitziend kasbah hotel omringd met geurende bloemen. Daar parkeren we de auto en lopen naar binnen. Het duurt even voordat we er iemand vinden. De zoon des huizes spreekt een paar woorden engels en hij begrijpt wat we zoeken. Hij vertelt dat zijn vriend heel goed engels spreekt en een gids is, en die belt hij voor ons. We moeten er 10 minuten op wachten en tijdens het wachten krijgen we lekkere muntthee geserveerd. Zo ontzettend gastvrij en aardig. Ook mogen we gebruik maken van het toilet en kunnen we ons hier weer even insmeren. We voelen de zon namelijk heel goed in deze omgeving.
Als de gids arriveert -we zijn zijn naam weer vergeten helaas, maar hij begon met een I- spreken we een prijs af. Hij spreekt inderdaad heel goed engels, en hij stelt voor om ons de oudste en mooiste kasbah van de omgeving te laten zien en ons daarna mee te nemen door de oase. Precies wat we willen dus. Het duurt ongeveer 2 uurtjes en hij vraagt 150 dirham, dat is nog geen 15 euro. En dan gaan we op pad. Hij is geen officiële gids nog, hij zit namelijk nog op school in Ouarzazate waar hij toerisme studeert. Als hij zijn diploma heeft kan hij bij het ministerie in Rabat zijn licentie aanvragen.
En hij is geweldig! Hij leert ons enkele woorden Arabisch en Berber en hij vertelt ook heel trots over zijn afkomst. Hij is zelf ook Berber en hij vind het erg leuk om te vertellen over de gebruiken en gewoontes waarmee hij opgroeit. Wat opvalt is dat in het Berbers ook handgebaren worden gebruikt, die overeen komen met het Arabische schrift als je goed kijkt. Hij laat ons een voorbeeld daarvan zien. Het is een heel hartelijke en vriendelijke jongen, een goede keuze dus. Als eerste neemt hij ons mee naar de Amrihidil kasbah, die is grotendeels bewaard gebleven uit de 17e eeuw. Kasbahs zijn grote huizen die worden gebouwd voor hele families en het materiaal dat wordt gebruikt bestaat uit een mengsel van aarde met water, en aan de buitenkant wordt er stro tegenaan gesmeerd. Het is een typische bouwstijl voor deze streek en hij is afgestemd op de hete zomers en de koudere winters. Voor de muren wordt een mal gebruikt die we later ook nog zien, en daar zien we dat de muren zeker 50 cm dik zijn. Het duurt jaren om zo'n kasbah te bouwen. En als je afgaat op het materiaal dat wordt gebruikt, is het best bijzonder dat deze al zo oud is.
In de kasbah zijn nog vele gebruiksvoorwerpen te zien die ook bewaard zijn gebleven uit de 17e eeuw. Zo zien we een waterzak, om het water koel te houden, een olijfpers om olijfolie te maken, en een soort kan die wordt gebruikt om boter te kunnen afscheiden. En we mogen een kijkje nemen in het gebouw, waar we de keukens zien en de gebedsruimte bijvoorbeeld, net als de binnentuin. Het is ontzettend mooi om te zien en met het verhaal van de gids erbij krijg je helemaal een goed beeld van de levenswijze. Ook leuk om te weten dat juist de 4 torens van deze kasbah prijken op het biljet van 50 dirham, dat zijn leuke details. We hadden dit bezoek voor geen goud willen missen. Na de kasbah neemt hij ons mee de oase in. We stoppen eerst nog aan de achterkant van de kasbah voor de ruiïnes die ernaast liggen, hier zie je het deel dat de tand des tijds niet heeft doorstaan.
Onderweg vertelt de gids heel wat over zijn eigen cultuur van de Berbers, maar ook van de Marokkaanse gebruiken. Veel ervan is gebaseerd op de Islam, en dat is niet verrassend natuurlijk. Zo vertelt hij dat een Marokkaans koppel in een hotel een huwelijkscertificaat moet laten zien om in één kamer te mogen slapen, voor buitenlandse gasten geldt dat niet. Verder vertelt hij ook dat mannen het zware werk doen, en vrouwen het lichte werk. Het werk op het land wordt dus beschouwd als licht werk hier. In de vallei is het de taak van de vrouwen om het huishouden te runnen, het eten te maken, en daar hoort dus ook bij dat ze zelf het graan oogsten. Verder moeten zij ook de dieren voeren. De dieren mogen zelfs de vallei niet in, die worden gestald erbuiten. Vrouwens moeten dus de dagelijkse gang maken om de dieren te voeden. Ook vertelt hij dat de souks niet alleen maar belangrijk zijn om te verkopen en de boodschappen te doen, maar ook om je toekomstige bruid te zoeken. Het is een plek om te zien en gezien te worden. Toch wel bijzonder, want daarvan hadden wij geen flauw benul. MIsschien dat we ons daarom wel een attractie hebben gevoeld op de souks in Meknès bijvoorbeeld. Verder vragen we hem waarom het fotograferen van vooral vrouwen zo lastig is in Marokko, en hij vertelt dat het deels komt doordat vrouwen denken dat dan iedereen hun gezicht kan zien, en dat is vanwege de Islam niet wenselijk, maar vooral ook omdat zij zich schamen en bang zijn dat je op hen neerkijkt. Goed om te weten. Wat ons ook opvalt in Marokko zijn de deuren in een huis, en dan met name de voordeur en de toegangspoort. Het valt op dat die heel vaak heel rijkelijk versierd zijn, en indrukwekkend zijn van omvang en stijl. Ik vraag hem of een deur in Marokko belangrijk is, en dat beaamt hij inderdaad. Hij vertelt dat de deur van een huis niet alleen een geluksbrenger is, maar ook een uiting van goedheid. Als een deur goed is, is datgene dat erachter zit -doelend op de mensen- ook goed. Toch heerlijk zo'n gids waar je ook onbevangen al je vragen op af kan vuren!
Hij vertelt ook nog een ander mooi verhaal over de huwelijkstradities van Berbers, en dan om precies te zijn het aanzoek. Als Berberjongen heb je heel wat regels te volgens als je wil trouwen met een meisje. Als eerste maak je dat duidelijk aan je eigen moeder. Je wacht tot je vader weg is, en maakt dan thee voor je moeder. Als je dat doet, is gelijk duidelijk wat je bedoelingen zijn. Hij bespreekt dan welk meisje hij op het oog heeft. Als de moeder het ermee eens is, bezoeken ze samen de moeder van de bruid-to-be om het huwelijk te bespreken. Als zij het er niet mee eens is, gaat het hele huwelijk gewoon niet door. De vader van de jongen heeft in dit proces geen zeggenschap. Bij het bezoek aan de moeder van de aanstaande bruid nemen ze suiker mee, in plaats van wijn zoals dat in Europa gebruikelijk is. De aanstaande bruid is niet aanwezig bij het gesprek, maar serveert wel thee. Als de thee ongezoet is, is haar antwoord "nee" en wil ze niet met hem trouwen. Is de thee gezoet, dan wil ze wel met hem trouwen. Een andere optie is dat het meisje aangeeft dat haar vader de beslissing moet nemen. Hoe dan ook, rechtstreeks en direct zal ze niets zeggen, dat vinden Berbers te pijnlijk. Prachtig om dit soort tradities te horen, zo rijk en totaal anders dan wij hier kennen.
Inmiddels begon de tijd ook te dringen, wij moesten immers nog een behoorlijk eind rijden naar het hotel, het was namelijk al 6 uur 's middags toen we klaar waren, een half uur later dan gepland. Maar we hebben wel genoten. De TomTom gaf aan dat we nog 2,5 uur moesten rijden en dus wilden we graag op pad, want rijden in het donker is in Marokko geen goed idee. Er is nergens straatverlichting en er lopen wel mensen en ezels langs de weg, waar je vaak 80 en 100 mag rijden, of er rijden van die brommertjes. Dat is vragen om problemen dus. We brengen onze gids terug naar het hotel waar we zijn begonnen en dan hervatten we onze route naar het hotel. Als we even op pad zijn vraagt Natasja welke bestemming er eigenlijk in de TomTom staat en dan ontdekken we dat de werkelijke route toch een uurtje korter is. Dat is fijn, dat geeft wat meer rust. Nu weten we zeker dat we niet in het donker aankomen.
De route verloopt vlot en prima en al snel zijn we in Ouarzazate. Zo te zien is dit niet alleen een behoorlijk grote stad, maar ook een heel rijke. Ik heb de indruk dat er in Ouarzazate nog een extra gebod geldt: Gij zal niet vergeten dat Gij in Marokko bent. Jemig, ik heb nog nooit ergens zoveel vlaggen bij elkaar gezien. Behoorlijk overdreven als je het mij vraagt. De stad zelf lijkt best modern en heel erg netjes, de wegen zijn er heel goed, lekker breed en overzichtelijk. We besluiten om niet meer te stoppen voor eten, in plaats daarvan smikkelen we wat chips onderweg en gokken we dat we bij Irocha -ons hotel voor de komende 2 nachten- nog wat kunnen eten. We arriveren er even voor 8 uur en dan blijkt dat we nog een behoorlijk rotsachtige en steile weg naar boven moeten klimmen. Maar dat lukt Natasja prima.
We checken in, en we krijgen volgens ons de kleinste kamer in het hotel. Niet handig, want we kunnen nergens onze bagage kwijt. We vragen of er nog andere kamers beschikbaar zijn, maar dat lijkt niet zo gemakkelijk. Er zijn geen kamers met 2 aparte bedden. Nu hebben we daar ook niet om gevraagd, maar in Marokko is het niet zo gebruikelijk om met 2 vrouwen in 1 kamer te slapen hebben we gemerkt, er werd al eerder vreemd van opgekeken. Wat zullen ze wel niet denken? Waarschijnlijk toch iets anders dan de waarheid ;-) Als de eigenaar zich ermee bemoeit krijgen we toch een andere kamer, en die is inderdaad veel beter dan de eerste dat bijna een kloosterhokje leek. We installeren ons en dan gaan we gelijk wat eten, dat wordt hier tussen 8 en half 9 geserveerd. We krijgen als voorgerecht een lekkere soep, het hoofdgerecht bestaat uit aardappelpuree met een halve kip en wat worteltjes die naar olijven smaken. Niet superlekker, maar prima voor nu. Het dessert slaan we over, en blijkbaar is dat ook niet echt gebruikelijk want we moeten het 4 keer uitleggen. We willen niemand beledigen natuurlijk, maar willen ook niets eten waar we geen zin in hebben.
Na het eten installeren we ons in de centrale ruimte bij de bar, daar willen we met wifi even contact maken met het thuisfront en proberen om de weblog te uploaden. Dat wil echter niet zo goed lukken, de verbinding is heel slecht -hij valt regelmatig weg- en daarnaast heel langzaam. Het openen van een pagina vraagt 10 minuten, als hij hem al opent. NIet waarop we gehoopt hadden, zeker niet omdat we eigenlijk hier morgen een dag wilden relaxen. Nu kunnen we wel aan het zwembad liggen, maar dat is niet echt mijn ding en bovendien is daar geen wifi. Er werd wifi beloofd in alle gemeenschappelijke ruimtes, maar in werkelijk werkt die alleen maar in 1 ruimte, en ook nog heel beperkt dus. En als internetverslaafde vind ik dat wel heel erg jammer. Hopelijk wordt dat in Marrakech beter.
Voor morgen maken we een alternatief programma. We besluiten om naar de stad te rijden en daar een 5 sterrenhotel te bezoeken. Die heeft volgens de website in elke kamer wifi, dus dat zal wel goed geregeld zijn. Bovendien is het een groot hotel, dus kun je je er redelijk anoniem bewegen. Een kamer is er veel te duur, maar voor een paar uurtjes is het misschien prima vertoeven. Maar voordat we op pad gaan slapen we eerst lekker uit, kijken of dat morgen gaat lukken. Terwijl ik nog even met whatsapp bezig ben gaat Natasja zich douchen, en om kwart voor 10 voeg ik me noodgedwongen bij haar. Overal in het hotel wordt namelijk demonstratief het licht uitgemaakt, de boodschap is wel duidelijk. Terug op de kamer werk ik verder aan de foto's en de weblog, zo kan ik de achterstand wat inlopen. Als ik wil douchen tref ik echter alleen maar koud water, dus dat stel ik maar uit tot morgen. Goede nacht!
@Lauren: sorry dat we niet zo enthousiast zijn over het hotel, maar trek je dat niet persoonlijk aan. Al jouw hulp en doorverwijzingen waren echt fantastisch tot nu toe, en ik weet dat jij zelf ook niet in dit hotel geweest bent. En bovendien had je ons al gewaarschuwd. Het is zeker niet slecht hoor, zeker niet als je dat afzet tegen de prijs, maar het comfort en de charme valt ons wat tegen in vergelijking tot andere plekken waar we zijn geweest.
Ik kan mij voorstellen dat jullie balen van de koude douche en het slechte internet. Ik zelf vind wifi ook altijd heel belangrijk op vakantie. Ik trek het mij niet aan hoor! Wel lief dat je dat nog even schrijft.
BeantwoordenVerwijderenJammer van de buikkrampen en soms heel lastig, maar wel zeer herkenbaar. Als je je niet heel lekker voelt, slapjes, knap je enorm op van ORS. Veel plezier in Marrakech. Hopelijk is het niet te warm. Lichte, luchtige kleding aan en koop een waaier. Dat helpt mij altijd. En veel drinken. Succes!!!
Groet, Lauren